ویکنت دو نیم شده اثر ایتالو کالوینو

«ویکنت دو نیم شده» اولین کتاب از سه کتاب مستقل مجموعه «نیاکان ما» اثر «ایتالو کالوینو» است. این داستان دومین  اثر داستانی این نویسنده مشهور ایتالیایی/کوبایی نیز محسوب می‌شود. به طور مشخص قلم نویسنده در این اثر هنوز به آن پختگی لازم معروف ایتالو کالوینو نرسیده است. هنوز نمی‌توان طنز سیاسی/اجتماعی ویژه کالوینو نظیر کتاب «بارون درخت‌نشین» را در آن دید و یا از آن ایجاز گویی و کم و پر گویی موجود در «شوالیه ناموجود» و یا فانتزی خالص «کمدی کیهانی» اثری دید. اما در عوض رد پای نبوغ او را در ایده پردازی و شخصیت پردازی در این کتاب می‌توانید به وضوح ببینید.

نوشتن در مورد این داستان، بدون آنکه آن را لو بدهی بسیار سخت است. داستان کتاب، همان‌طور که از عنوان آن مشخص است، داستان ویکنتی است که طی جنگ به دو نیمه تقسیم می‌شود. نیمی شر مطلق و نیمی خیر مطلق. او با به نمایش گذاشتن این دو نیمه در مقابل زندگی مردم عادی که ترکیبی از این دو هستند، کاریکاتوری از شخصیت‌های شر و خیر می‌سازد و ضمن آن نشان می‌دهد که همان قدر که شر مطلق مضر است، ممکن است خیر مطلق هم مشکل‌زا باشد و به وضوح از زبان شخصیت‌های داستان می‌شنویم که :«نیمه خوب به مراتب بدتر از نیمه بد است.»

اگر نگاهی به زندگی‌نامه ایتالو کالوینو بکنیم مشخص می‌شود که وی یک سال قبل از نوشتن داستان سفری به شوروی داشته است و اگر بخواهیم دیدگاه سیاسی را در این داستان بررسی کنیم، احتمالاً شخصیت خیر بیشتر به یک رفیق معتقد کمونیست می‌خورد تا یک سرمایه دار بی‌رحم! اما بیش از همه به نظر می‌رسید که این داستان یک هجو اجتماعی است و پر است از شوخی‌ها و کاریکاتورهای از شخصیت‌های مختلف. به خصوص کالوینو با دانشمندها و پزشک‌ها در این داستان خیلی شوخی کرده است. یکی از اولین شوخی‌هایش آنجا‌ست که پزشکان نیمه شر را پیدا می‌کنند و همه زخمی‌های در حال مرگ را رها می‌کنند تا بمیرند و به یک نیمه انسان که اصولاً امکان ادامه حیات برای آن  متصور نیست می‌پردازند تا او را نجات بدهند. در میانه و پایان کتاب هم با دکتر تریلونی بسیار شوخی می‌کند. به عنوان نمونه به معرفی دکتر توجه کنید:

«دکتر تریلونی انگلیسی بود. او پس از غرق شدن کشتی‌اش، سوار بر بشکه‌ای از شراب بردو به ولایت ما آمده بود. او سراسر عمرش پزشک نیروی دریایی بوده و در سفرهای خطرناکی، از جمله سیاحت‌های کاپیتان کوک معروف شرکت کرده بود. ولی از دنیا هرگز چیزی ندیده بود، چون همه وقتش را زیر عرشه به بازی ورق گذرانده بود.»

از آنجایی که دوست ندارم داستان را برای دوستانی که آن را نخوانده‌اند لو بدهم و می‌خواهم آن‌ها نیز از خواندن آن لذت ببرند، فقط توجه دوستان را به چند نکته کوچک جلب می‌کنم که در خواندن کتاب می‌توانند مورد نظر داشته باشند.

•  نگاه طنز به جنگ‌های صلیبی و شوالیه بازی بخش اول داستان را پر کرده است. شاید نویسنده قصد داشته این موضوع را بیشتر بپردازد. اما بعد ناگهان به محیط ساده و بی آلایش روستایی می‌رود.
• نیمه شر، نیمه راست و فاقد قلب آدم است و در عوض نیمه خیر نیمه چپ و دارای قلب است.
• نیمه شر اول از راه میرسد و نیمه خیر بعداً. به نوعی اشاره میشود که تنها با بودن شر است که خیر معنا پیدا میکند.
•  نیمه شر توسط پزشکان و علم نجات پیدا می‌کند و نیمه خیر توسط راهبان صلح جو نجات پیدا می‌کند.
•  انتخاب راوی اول شخص بچه و حکایت از زبان او، باعث راحت دیدن و ساده دیدن ماجراهای پیچیده و غیر قابل قبول می‌شود. کالوینو این کار را بعداً در بارون درخت نشین نیز به خوبی انجام داد. در اول داستان ما از زبان یک کودک ماجرای لج بازی برادرش را می‌شنویم و باور می‌کنیم و بعد تمام اتفاقات غیر منتظر بعدی را هم قبول می‌کنیم. بررسی این روش استفاده از راوی، به نظرم یک شاهکار کالوینو می‌باشد.
•  توجه به اقلیت‌ها در داستانهای کالوینو جایگاه خاصی دارد. او در این کتاب نیز با یک اقلیت مذهبی و یک اقلیت بیمار  با روش خاص خودش شوخی کرده است.
• هر چند داستان عاشق شدن و نامزدی ویکنت شالوده اصلی داستان است تا نشان بدهد که تنها عشق است که می‌تواند خوبی و بدی را به هم پیوند بدهد. اما شخصیت نامزد ویکنت، یک کاریکاتور وارونه از شخصیت‌های مؤنث رمان‌های عاشقانه است.
•  یکی از نکاتی که بد نیست در داستان به آن دقت کنید، مسری بودن شر و خیر در داستان است. وقتی تنها نیمه شر حضور دارد، مردم هم شرور می‌شوند و وقتی نیمه خیر از راه می‌رسد مردم هم رفتار خیرخواهانه از خودشان نشان می‌دهند.

از این کتاب ترجمه دیگری به نام «ویکنت شقه شده» هم به قلم بهمن محصص توسط انتشاراتی ثاقب در سال ۱۳۸۰ به چاپ رسیده است که چون آن ترجمه را در دسترس ندارم نمی‌توانم مقایسه‌ای بکنم. اما ترجمه پرویز شهدی به نظرم ساده و روان بود. وی قبلاً نیز ترجمه «شوالیه ناموجود» از همین نویسنده را انجام داده است و به اندازه کافی با نثر و دیدگاه کالوینو آشنا است. ضمن آنکه از اسم داستان هم مشخص است، نسبت به استفاده از کلمات ساده و روان فارسی تعصب دارد.

اینکه آیا می‌شود این کتاب را جزو فانتزی محسوب کرد یا رئالیست جادوئی کمی جایی بحث دارد. شاید تنها نکته فانتزی داستان، زنده ماندن دو نیمه انسان و تجمع نیروی خیر و شر فرد هر یک در یک نیمه است که از نظر عقلی غیر ممکن است. اما کالوینو آن را انجام شدنی فرض کرده و بقیه داستان حول همین واقعه می‌گردد. برخلاف رئالیست جادوئی چون تمام ماجرا حول همین نکته می‌چرخد، من آن را جزو ادبیات فانتزی تقسیم بندی می‌کنم. هر چند شاید فانتزی نازکی  محسوب شود.

در مجموع اگر بخواهم به این کتاب از میان سه‌گانه «نیاکان ما» کالوینو، نمره بدهم. پایین‌ترین نمره را به آن می‌دهم. در حالی که برای دادن بالاترین نمره بین بارون درخت‌نشین و شوالیه ناموجود ممکن است دو دل بشوم. هر چند بارون درخت‌نشین آخر سر برنده اصلی است.

در نهایت خواندن و لذت بردن از این کتاب را به همه دوستداران ایتالو کالوینو توصیه می‌کنم. به خصوص حالا که آثار طنز فاخر کمتر در قفسه‌های کتاب پیدا می‌شود، خواندن این اثر از کالوینو لذت خاص خود را دارد. کالوینو شما را به قهقهه نمی‌اندازد. اما در حال خواندن کتاب همیشه لبخند بر لب دارید و بعد از خواندنش نیز می‌توانید کلی روی آن فکر کنید. در ضمن خاصیت کتاب‌های کالوینو آن است که دوباره و چند باره خواندنش هم برای شما لذت بخش است.

مشخصات کتاب