حاتم طائی یکی از انگشت‌شمار آدمهای است که از تاریخ اسلامی وارد افسانه‌های ما شده است. آدمی که نه به دلیل رشادتها و شجاعتهایش در جنگ، بلکه به دلیل بلند همتی و بخشش بیش از حدش وارد داستانها و ضرب المثلهای ما و سایر کشورهای مسلمان شده است.
معرفی کتاب
کتاب حاتم طائی بخشی از ادبیات عامه ما محسوب میشود. که بعنوان هفتمین عنوان از مجموعه ادبیات عامه انتشارات ققنوس به چاپ رسیده است. متاسفانه در ابتدای کتاب در مورد تاریخچه این داستان اشاره‌ای نشده است.
این کتاب روایتی داستانی از ماجرایی خیالی حاتم است که در طی آن او بر عهده می‌گیرد برای کمک به عشق «شاهزاده منیر شامی» به هفت سوال «حسن بانو» دختر «برزخ بازرگان» پاسخ بدهد و شاهزاده را به این دختر برساند.
داستان کتاب
در این داستان حاتم طائی شاهزاده یمن معرفی میشود که در گوشه و کنار دنیا می‌گردد تا به دیگران کمک بکند. کمکش نیز معمولاً در حل معماهای عجیب و غریب و رفتن به دنبال ماجراهای عجیب‌تر است. دیوها، جنیان و پریان و حتی جادوگران در این داستان جای خود دارند.
داستان هر چند خالی از لطف داستانهای عیاری و پهلوانی است. اما خیالپردازی آن بسیار زیبا و جالب است. داستان برخلاف قهرمانش بسیار رنگ و بوی ایرانی دارد. شروع داستان هر چند با شرح تولد حاتم است، اما فوری به سراغ داستان حسن‌بانو می‌رود که چون نمیخواهد شوهر کند از دایه‌اش کمک می‌گیرد و دایه او را راهنمایی میکند که بگو تنها با کسی ازدواج میکند که جواب هفت سوال او را بدهد و سوالهای دایه از قرار زیر هستند:
- آن کیست و چرا می‌گوید «یک بار دیدم بار دوم هوس است»؟
- آن کیست و چرا می‌گوید «تو نیکی کن و در دریا بینداز»؟
- آن کیست و چرا می‌گوید «بدی نکن با کسی و اگر نه همان یابی»؟
- آن کیست و چرا می‌گوید «راستی را همیشه راحتی در پیش است»؟
- ماجرا و داستان کوی ندا چیست؟
- چه کسی می‌تواند مروارید هم اندازه تخم مرغابی مانند آنکه نزد حسن‌بانو است بیاورد؟
- ماجرای حمام بادگرد چیست؟
پس از آن به شرح داستان حسن‌بانو و درویش دزد گردانشاه خراسانی می‌پردازد و اینکه چطور حسن‌بانو با لطف خدا می‌تواند یک شهر بنا بکند. و در نهایت چطور شاهزاده منیر شامی عاشق او میشود و آواره بیایان‌ها تا آنکه در نزدیکی یمن به حاتم طائی بر می‌خورد و حاتم بر خود می‌گیرد که برای رسیدن او به معشوق دست به کار شود.
خرده داستانها
بقیه داستان همه شرح رفتن حاتم طائی به دنبال تک تک معماها است، اما در دل حل هر معما خود ماجراهای تو در توی مختلفی پیش می‌آید که خالی از لطف نیست. کتاب مانند هزار و یک شب ساختاری تودرتو از داستانها اما با یک قهرمان واحد را دارد. حاتم در حال حل معمای اصلی بارها با عاشقهای دیگری برخورد میکند که و در پی گره گشایی از ماجرای آنها وارد داستان جدیدی میشود.
هر چند در اکثر مواقع قهرمان داستان با کمک لطف خدا و شانس فراوان به جواب می‌رسد. اما همانطور که گفتم خیالپردازی بالای داستانسرا، چنان صحنه‌های بدیعی آفریده است که شما از خواندن آن لذت می‌برید. برخی از داستانهای آن عبارتند از:
- داستان شغالان
- داستان ازدواج حاتم با دختر شاه خرسان
- داستان طلسم زنان تالاب
- داستان دختر حارث بازرگان
- داستان نقب شهر دیوان آدمخوار
- داستان روح شب جمعه
- داستان دفع بلای علوقه
- داستان طلسم مار سیاه
- داستان دختر بیدادگر شاه عدل آباد
- داستان پیرزن و دزدان
- داستان سگ طلسم شده
- داستان شاه مهره ماه پری
- داستان شاهزاده جن
- داستان الکن پری و جوان عاشق
- داستان دختر مسخر جادو و جوان سیاح
- داستان سمنان هشت پا
- داستان مار و راسوی جن
- داستان جانور پریرو
- داستان مهره مار سرخ
- داستان فرشته مرگ
- داستان بازرگان صحرای حمراء
- داستان طلسم درخت قهقهه
- داستان عاشق شدن حاتم بر ملکه زرین‌پوش دختر سام احمر جادوگر
- داستان نبرد با کملاق جادوگر
- داستان پیر دیرینه‌سال شهر قرم
- داستان مردمان عزادار
- داستان مردمان بیمارخوار
- داستان مردمان هند
- داستان نجات شوی زن مرده
- داستان کشتن حیوان عجیب‌الخلقه کوه قاف
- داستان مرگ مردمان کوه ندا
- داستان گذر از دریاهای جوشان، زرین و آتشین
- داستان شهبال پری
- داستان شمس‌شاه پری
- داستان رفتن به جزیره برزخ
- داستان عشق مهرآور طومانی بر ماهیار سلیمانی
- داستان جوان عاشق پری درون چاه
- داستان بیشه مغیلان و دشت چلپاسه‌ها
نکاتی از داستان
از نکات جالب این داستان می‌توان به ازدواج اجباری حاتم با دخترخرس اشاره کرد. این دختر در زمان خداحافظی مهرهای به حاتم می‌دهد که در اکثر داستانها کتاب راهگشای حاتم است.
داستان حمام بادگرد این کتاب بسیار شبیه به قلعه سنگ‌باران امیرارسلان رومی است. با توجه به قدمت این کتاب بیگمان سرآینده داستان امیرارسلان آن ماجرا را از این کتاب به وام گرفته است.
داستان درخت قهقهه و طلسم ملکه زرین‌پوش یکی از صحنه‌های بدیع، جالب و وحشتناک کتاب است. درختی که سرهای بریده و خون چکان از آن آویزان هستند و هر شب این سرها زنده می‌شوند.
در این کتاب بیشتر مردان دچار عشق یک طرفه شده‌اند و دختران بیشتر در مخالفت با ازدواج، سنگ جلوی پای آنها می‌اندازند و در واقع جای معشوق در این داستان خالی است. همین موضوع کتاب را به شدت مرد سالارانه کرده است.
جغرافیای داستان، مانند همه داستانهای خیالی گاه به اسمهای آشنایی مثل خراسان، مازندران، هند و یمن و گاه به اسمهای افسانه‌ای مثل کوه قاف اشاره میکند شهرهای مثل شاه‌آباد و عدل‌آباد شبیه نامگذاری فارسی زبانها و حمرا و قرم شبیه نام گذاری عربها نیز بنا به محتوی داستان در آن گنجانده شده‌اند. اما در واقع هیچکدام از اینها واقعیتی ندارد
در طی ماجرای هفت ساله حاتم برای حل معماهای حسن‌بانو، او سه بار ازدواج میکند. بار اول از روی اجبار با دختر شاه خرسان ازدواج میکند و دختر به او مهرهای جادویی می‌دهد که او را از آتش و زهره در امان می‌دارد، بار دوم حسناپری عاشق او میشود و به او کمک میکند شاه‌مهره را به دست بیاورد و حاتم سه ماه نزد او می‌ماند و بار سوم خود عاشق ملکه زرین‌پوش در طلسم قهقهه میشود و او را از طلسم نجات می‌دهد. که به نظرم تکاملی جالبی داشت از ازدواج اجباری تا رسیدن به عشق.
از اینکه مطالعه کتابی جذاب و دلچسب نصیبتون شده، شاد شدم چون میدونم خوندن این دست کتابها حال خوشیو نصیب آدم میکنه. امیدوارم قسمت همه بشه و این عیش مدام هم باشه.
خدا به حاتم این قصه هم خیر بده که مثل حاتم تاریخی پیگیر حل مشکلات خلایقه. البته قطعا خودشم خیلی لذت برده از این ماجراجوییها، که نوش جونش.
یه نکته ای هم بر شما و دیگران پوشیده نیست و اونم اینه که معمولا دخترهای این دست قصه ها استعاره ای از سرزمینها و زمینهاست. واسه همینه که اغلب این دختران بی احساسن و سنگهای بزرگ جلوی پای خواهندگانشون میندازن، تا معمولا لایقترین و سختکوشترینها بهشون برسن.
سلام و احترام
این کتاب را از کدام انتشارات و کجا میشه تهیه نمود؟!
با سلام خدمت جناب حکیمیان،
این کتاب همانطور که اشاره کردم توسط انتشارات ققنوس به چاپ رسیده است و از کتابفروشی ها بزرگ شهرتان میتوانید آنرا تهیه کنید. یا اینکه مستقیما از طریق سایت انتشارات ققنوس آنرا بخرید. لینک زیر برای خرید این کتاب از انتشاراتی می باشد
سایت انتشارات ققنوس – حاتم طایی