مورخان تاریخ عمومی (جهان) با تطبیق تقویمها، هجدم ماه مه سال ۱۰۴۸ میلادی (۲۸ اردیبهشت) را روز تولد حکیم عمر خیام (غیاث الدین ابوالفتح عمر ابن ابراهیم نیشابوری) ریاضی دان، فیلسوف و ادیب بزرگ ایرانی نوشته اند که از دیر زمان در وطن ما روز بزرگداشت این اندیشمند نامیده شده و آیین هایی برگزار می شود. تقویم هجری خورشیدی که مورد استفاده ما ایرانیان است، ششم مارس ۱۰۷۹ میلادی (۹۲۸ سال پیش) توسط حکیم عمر خیام تکمیل شد که به تقویم جلالی معروف گردیده است، زیرا که در زمان حکومت جلال الدین ملکشاه تنظیم شده بود. این تقویم دقیق تر از تقویم میلادی است، زیرا که عدم دقت آن هر ۳۷۷۰ سال یک روز است و تقویم میلادی هر۳۳۳۰ سال. عمر خیام که به نوشته کتب تاریخ عمومی، چهارم دسامبر سال ۱۱۳۱ وفات یافت نه تنها یک ریاضی دان و فضا شناس بزرگ بوده است بلکه در فلسفه، پزشکی و شعر نیز شهرت جهانی دارد و رباعیات او در سال ۱۸۳۹ توسط «ادوارد فیتزجرالد» به انگلیسی ترجمه شده و انگلیسی زبانان از همین طریق با مضامین رباعیات خیام آشنا شده اند. این رباعیات هنوز هر سال به زبان انگلیسی با حاشیه نویسی فیتز جرالد تجدید چاپ می شود. آثار دیگر خیام از جمله «نوروزنامه» و «رساله در وجود» معروفند. وی در طول حیات خود چند سفر تحقیقاتی به اصفهان، سمرقند، بخارا و ری کرده بود. خیام بر خلاف همدوره اش خواجه نظام الملک، به کار دیوانی (دولتی) علاقه زیاد نداشت، باوجود این دعوت شاه وقت را برای ساختن رصدخانه ری پذیرفته بود. برخی از روزشمارنگاران فرنگی ولادت وی را ۱۸ مه سال ۱۰۴۴ میلادی و وفات او را در سال ۱۱۲۴ ذکر کرده اند که ظاهرا ماخذ آنان تقویم های میلادی قدیم بوده است. پاره ای از مورخان خیام را در عین حال یک ناسیونالیست ایرانی خوانده اند که برخی ویژگی های ایرانیان از جمله مهربان بودن و مهربانی کردن رابه بهترین صورت توصیف کرده است از جمله درباره جشن مهرگان گفته است: «این ماه را از آن (جهت) «مهرماه» گویند که مهربانی بود مردمان را بر یکدیگر، از هر چه رسیده باشد (داشته باشند)؛ از غله و میوه نصیب باشد بدهند و بخورند با هم». نام خیام همه جا با نیشابور همراه است. آرامگاه خیام در این شهر قرار دارد و به همین سبب نیشابور در جهان به شهر «عمر خیام » معروف است. عمر خیام علاقه ای عجیب به زادگاهش، نیشابور، داشت که یادگار دوران ساسانیان (شاپور یکم) است و یک بار هم برای مدتی کوتاه پایتخت ایران شده بود. این شهر در ردیف بلخ، بخارا، هرات و مرو یکی از پنج شهر بزرگ خراسان بشمار می رفت و طاهر ذوالیمینین در همین شهر حکومت ایران را مستقل از جهان عرب اعلام داشت. ۲۲ نوامبر سال ۱۲۶۷میلادی (۶۶۶ هجری قمری) یک زمین لرزه شدید این شهر تاریخی خراسان را ویران کرد و هزاران تن را مقتول و مجروح ساخت. نیشابور سه سال بعد به هزینه دولت وقت تجدید بنا شد.
 |
| آرامگاه خیام در نیشابور |