ادبیات دنیاى جادوئى بى‌انتهائى است، وقتى فکر مى‌کنید به مرزهاى آن رسیده‌اید، ناگهان این دنیا خودش را بست مى‌دهد و شما را متعجب در وسط سرزمین جدیدى قرار مى‌دهد. کشف آثار تالکین براى من چنین حالى داشت. وقتى بخاطر دلزدگى از ادبیات جدید روى به ادبیات کهن و داستان‌هاى جن و پرى آورده بود. ناگهان کتاب «یاران حلقه» به دستم رسید و دنیاى جدیدى را برایم بوجود آورد.
اولین تعجب از این بود که چنین اثر قوئى چرا تا بحال ترجمه نشده است و در حالى که جزو کتاب‌هاى پرفروش دنیا است، هیچ اثرى از آن در بازارهاى داخلى نیست. و اگر بخاطر تبلیغات بسیار فیلم «ارباب حلقه‌ها» نبود، شاید دوستان فارسى‌زبان به این زودى‌ها افتخار آشنائى با تالکین و آثارش را نداشتند. هر چند به نظر من این فیلم هنوز باید فرسخ‌ها راه بپیماید تا به کتابش برسد.
اما در این جا بحث ما مربوط به کتاب دیگرى از تالکین است. کتاب «هابیت‌ها» یا «رفت و برگشت از سفر» است. در این کتاب است که تالکین استاد پیشین دانشگاه آکسفورد از تمام معلوماتش در مورد داستان‌هاى جن و پریان و افسانه‌هاى غربى استفاده مى‌کند و قوم جدیدى به نام هابیت‌ها را بوجود مى‌آورد. هابیت‌ها هر چند در دنیا افسانه‌هاى که تالکین آن را سرزمین میانه مى‌نامد، گمنام هستند. اما وقایع این کتاب سرآغازى بر شهرت این قوم کوچک‌اندام، پرخور، صلح‌دوست و آرامش‌طلب است.
کتاب «هابیت‌ها» در واقع سرآغازى بر سه‌گانه ارباب حلقه‌ها است. در این کتاب ما از میان قوم «هابیت‌ها» تنها با «بیلبو بگینز» آشنا مى‌شویم. در پشت جلد این کتاب شرح مختصرى از کتاب آمده است:
«بیلبو بگینز هابیتى بود که دلش مى‌خواست کسى کارى به کارش نداشته باشد و آسوده‌اش بگذارند. اما گندولف جادوگر با یک دسته از کوتوله‌هاى بى‌خانمان از راه رسید. طولى نکشید که پاى بیلبو به ماجراى کاوشگرانه ایشان کشیده شد. از اینرو با اورک‌هاى بدذات، با گرگ‌هاى وحشى، عنکبوت‌هاى‌غول‌پیکر و بدترین مخاطرات ناشناخته مواجه شد. سرانجام، این بیلبو بود – که دست تنها و بى‌آن که کسى به او یارى بکند – به مقابله با اسموک آژدها پرداخت. این اسموک اژدهایى بود که بر دل‌هاى اهالى کل نواحى هراس انداخته بود.»
در ابتداى کتاب هابیت‌ها معرفى مى‌شوند که به نوعى قوم شاد و به دور از هر گونه بدى هستند. اما آنها هیچ وقت از سوراخ‌هاى هابیتى خود دور نمى‌شوند. رفتار هابیت‌ها، رفتارى کودکانه است، شاد، پرخور، خیرخواه و بدون هیچگونه آزمندى و شاید بشود گفت اندکى ترسو. «بیلبو بگینز» یکى از این قوم است که دوست‌دارد بیرون در سوراخش بنشیند و چپقش را بکشد و اگر شد با همسایه‌ها گپى بزند. اما ناگهان گندولف خاکسترى از راه مى‌رسد، او را برانداز مى‌کند و در نهایت مجبورش مى‌کند که به جمع ۱۳ کوتوله‌اى (یا دورفى) بپیوند که هم قسم شده‌اند ماموریت خطرناکى را به انجام برسانند. کوتوله‌ها با تردید او را مى‌پذیرند. بیلبو در ابتداى کار نه تنها برایشان مفید نیست، بلکه بار خاطرى نیز هست. اما به مرور جاى خود را در میان جمع باز مى‌کند به طورى که در انتهاى کار رهبرى گروه را به دست مى‌گیرد و حتى در نهایت تصمیمى را به اجرا مى‌گذارد که گروه با آن مخالف هستند اما از دید بیلبو به نفع گروه است.
براى نشان دادن این موضوع بد نیست به ماجراهاى این کتاب نگاهى بیندازیم.
- اولین ماجراى این کتاب برخورد با سه هیولا (troll) است. در این ماجرا بیلبو که مى‌بایست نقش دیده‌بان را داشته باشد. نزدیک است جان تمام دوستانش را بر باد بدهد.
- دومین ماجرا شبیخون جن‌هاى کوهستان است. در این ماجرا نیز بیلبو در واقع تنها یک بار اضافى براى دورف‌ها و گندولف است. هر چند در پایان این ماجرا با خوش شانسى نجات پیدا مى‌کند (و شاید هم بشود گفت با بدشانسى) اما در نجات دیگران تاثیرى ندارد و فقط باعث نگرانى آنها مى‌شود.
- سومین ماجرا محاصره شدن توسط گرگ‌هاى وحشى است. در این ماجرا نیز بیلبو تنها یک دل نگرانى براى همراهانش است.
- ماجراى بعدى، داستان مبارزه با عنکبوت‌هاست. بیلبو براى اولین بار در اینجا خوش مى‌درخشد. البته این را بیشتر مدیون حلقه و شمشیر است. اما در مجموع نشان مى‌دهد که فرد درخور اعتمادى است.
- پنجمین ماجرا، ماجراى فرار از زندان پریان جنگلى (یا همان الف‌ها) است. هر چند در این کتاب برخلاف دیگر کتاب‌هاى تولکین الف‌ها اندکى بدجنسى از خود نشان مى‌دهند، اما این ماجرا باعث مى‌شود تا بیلبو خوش بدرخشد و جایگاه خود را در میان گروه ۱۳ نفرى دورف‌ها بعنوان نفر چهاردهم تثبیت بکند.
- ماجراى ششم، ماجراى مبارزه با اسموگ اژدهاست و جائى که بیلبو در واقع رهبرى جمع را بعهده مى گیرد.
- ماجراى آخر براى بیلبو ماجراى محاصره شدن توسط ارتش انسان‌ها و الف‌هاست. در اینجا بیلبو به خاطر گروه دست به کارى مى‌زند که افراد گروه با آن مخالفند اما در مجموع نفع گروه را در بر دارد. یعنى بیلبو از نقش یک رهبر گروه پا در جاى یک قیم مى‌گذارد.
شاید بشود گفت که این داستان به نوعى بلوغ «بیلبو» را نشان مى‌دهد. دوران کودکى و بى‌خیالى‌او به سر آمده است و گندولف در نقش تقدیرگونه‌اش، او را وادار مى‌کند که وارد دنیاى نوجوانى شود. (حتى بدون آنکه یک دستمال از دنیاى کودکى خود بردارد.) و بعنوان کم اهمیت‌ترین عضو یک گروه به آنها بپیوندد. بقیه کتاب شرح بزرگ شدن «بیلبو» است. داستان نوجوانى، جوانى، سالمندى و پیرى اوست. هر چند در داستان چیزى بر سن او اضافه نمى‌شود. اما رفتار، کردار، گفتار و منش او این بزرگ شدن را نمایش مى‌دهد.
داستان در کنار آن ماجراى بلوغ بیلبو (اگر بتوان آن را اینطور نامید) فراز و نشیب‌هاى بسیارى دارد. از ماجراهاى مبارزه با اورک‌ها و گرگ‌ها، ماجراى پرواز با عقاب‌ها، ماجراى سردرگمى در سیاه بیشه، ماجراى دستگیرى توسط الف‌ها، استقبال در شهر انسان‌ها، پیدا کردن راه مخفى غار اسموگ و … که اوج آنها ماجراى نبرد پنج ارتش است، که هر چند تالکین به اختصار از آن گذشته است ولى در نوع خود نمادى از واقع‌گرائى جنگ و عظمت نبرد را به نمایش مى‌گذارد. البته به نظر مى‌رسد که تالکین بعد از ماجراى اسموگ اژدها به نوعى علاقه خود را از دست داده و فصول نهائى کتاب را با سرعت نوشته است. (هر چند که هنوز هم نبرد پنچ ارتش در نظر من بسیار جالب است)
از دیگر نکات جالب این کتاب شخصیت انسان، حیوان، خداگونه‌اى است که به نام «بیورن» که جدا از نقش خود در نبرد پنج ارتش، موجودیت جالبى دارد. از قرار معلوم تالکین به چنین موجوداتى علاقه خاصى دارد چون در کتاب‌هاى بعدیش نیز از شخصیت‌هاى مشابه استفاده کرده است.
جالبى کتاب «هابیت‌ها» به نسبت دیگر کتاب‌هاى تالکین در آن است که کمتر به شرح و توصیف پرداخته است و بیشتر درگیر ماجراهاى پر کشش داستان مى‌شوید تا صفحات خمیازه‌آور توصیف گل و بوته.
نکته‌اى که در مورد این کتاب نتوانستم هنوز تصمیم بگیرم، خوب یا بد بودن ترجمه آن است. مسلماً ترجمه «هیولا» براى «ترول»، «جن» براى «گوبلینز» و «اورک»، «گرگ وحشى» براى «وارگ»، «پرى» براى «الف» و «کوتوله» براى «دورف» سبب خواناتر شدن کتاب براى افراد فارسى زبان مى‌شود. اما از طرفى کمکى به فهم فرهنگ عامیانه جوامع غربى نمى‌کند. مسلماً تعاریف ما از جن و پرى با موجودات این کتاب متفاوت است.
در نهایت من که نتوانستم تصمیم بگیریم که امتیاز خوب به این ترجمه بدهم یا خیر. امیدوارم شما که مسلماً این کتاب خوب و جذاب را مى‌خوانید بتوانید پاسخ مرا بدهید.
شاد و کتاب‌خوان باشید
کتاب: هابیت‌ها (یا رفت و برگشت از سفر)
نویسنده: جى. آر. آر. تالکین
مترجم: ماه منیر فتحى
ناشر: فروغ آزادى
نوبت چاپ: اول، بهار ۱۳۸۱
تعداد صفحه: ۳۲۰ / رقعى
شمارگان: ۳۰۰۰ نسخه
قیمت: ۱۸،۰۰۰ ریال
شابک: ۱-۲۶-۶۹۷۱-۹۶۴
__________
پ.ن: این مطلب نخستین بار برای وبلاگ کرم کتاب نوشته شده است
[…] یاران حلقه به نوعی دنباله‌ای بر کتاب «هابیت‌ها» یا «رفت و برگشت از سفر» است و یا شاید بهتر باشد بگویم […]
[…] «سیاه بیشه» که در شرق این سرزمین است و در کتاب «هابیت‌ها» بیلبو و یارانش از آن گذشتند در واقع همان «جنگل سیاهی» […]